Ga naar hoofdinhoud

Expertblog – 19 maart 2024

Netcongestie is een hot topic, zeker in de wereld van impact-investeren. Aan de ene kant willen we graag de energietransitie versnellen, aan de andere kant worden we daarin beperkt door de infrastructuur van ons elektriciteitsnet. Joost Vlot, Investment Manager bij Energiefonds Overijssel, een van de fondsen die StartGreen beheert, legt uit hoe netcongestie kon ontstaan en hoe StartGreen helpt de file op de snelweg van elektriciteit op te lossen.

Mismatch vraag en aanbod

‘Netcongestie is voornamelijk ontstaan door een mismatch tussen vraag en aanbod van elektriciteit. De afgelopen decennia lag de focus op vermindering van opwek met fossiele brandstoffen. We zijn daarom steeds meer groene stroom gaan produceren en stappen steeds meer over op elektrisch koken, verwarmen, rijden en produceren. Daarmee is de vraag naar elektriciteit enorm toegenomen.

Te veel en te grillig aanbod

Aan de aanbodzijde wekken we steeds meer duurzame stroom op met zon en wind. Het nadeel is dat zonne- en windenergie niet op gezette tijden wordt opgewekt en dus op niet regelbare tijden het net op komt. Daarnaast heeft de levering van stroom op het net op meerdere plekken zijn grenzen bereikt en is de netbeheerder in sommige gevallen teruglevering gaan verbieden.

Meer vraag door elektrificatie

Aan de vraagzijde zijn zowel particulieren als bedrijven aan het elektrificeren. Beide groepen dragen bij aan de netcongestie. Particulieren die een warmtepomp en een elektrische auto aanschaffen zorgen voor een klein beetje extra stroomverbruik. Maar als miljoenen huishoudens gaan elektrificeren, is hun gezamenlijke impact aanzienlijk. Momenteel vallen die aantallen nog mee (of ‘tegen’, als je het bekijkt vanuit het verduurzamingsperspectief).

Wanneer een groot, industrieel bedrijf overstapt van fossiel naar groene stroom, is de impact veel groter. De elektrificatie van de industrie en de grootschalige opwek van wind en zon zorgen voor relatief meer uitdagingen voor de infrastructuur dan de overstap van particulieren op (groene) stroom. Om het in perspectief te plaatsen: een windmolen mag in één uur net zoveel stroom leveren als één huishouden in een heel jaar gebruikt.

Snelweg te smal en te vol

Het elektriciteitsnetwerk wordt vaak vergeleken met een snelwegennet. We zijn nu op een punt dat de banen te smal en te vol zijn geworden. Ikzelf vind de vergelijking met een waternetwerk duidelijker: met één tuinslang kun je geen zestien sproeiers van water voorzien. En je kunt dat niet oplossen door die ene tuinslang op tien kranen aan te sluiten. De hele infrastructuur opwaarderen, is heel ingewikkeld en kost heel veel geld. Je moet dan het hele land open gaan leggen en bovendien zijn er heel veel grondstoffen voor nodig.

Wachtlijst aansluitingen

Het gevolg is dat de netbeheerder voor een nieuwe aansluiting niet meer altijd het gevraagde vermogen kan toekennen of zelfs helemaal geen aansluiting kan afgeven. Het is momenteel zelfs al zo ver dat meer dan 9.400 bedrijven wachten op een aansluiting. Afgelopen zomer waren dat er nog 6.000, dus dat aantal stijgt schrikbarend snel. Bij StartGreen zijn we nu aan het kijken wat er wél mogelijk is. Hoe kunnen we met onze financieringen de disbalans tussen vraag en aanbod verbeteren?

Wat doet StartGreen?

Bij StartGreen zien we niet alleen de problemen die voortkomen uit de netcongestie, maar ook kansen. We houden ons bezig met businessdevelopment en vertalen dat naar financieringen in wat nodig is om oplossingen te realiseren.

Zo heeft het door ons beheerde Energiefonds Overijssel onlangs waterstofproducent H2-GO gefinancierd. Het door ons samen met KplusV beheerde Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland (PDENH) investeerde in Dexter Energy (balanceert vraag en aanbod met slimme software) en – samen met Energiefonds Overijssel – in S4 Energy (balanceert vraag en aanbod met een vliegwiel). En ook crowdfinancieringsplatform Invesdor is bezig geld op te halen voor een aantal innovaties die de disbalans oplossen, zoals Suwotec en HalloStroom (allebei aanjagers van gebruik thuisbatterijen).

Lees ook: StartGreen helpt waterstofprojecten ‘bankable’ te maken

Iedereen kan meehelpen

Ik ben van mening dat iedereen die stroom verbruikt zijn steentje kan bijdragen aan de oplossing van netcongestie, door zoveel mogelijk energie te gebruiken op momenten dat het wordt opgewekt. Schijnt de zon? Zet de wasmachine aan. Waait het? Een goed moment om de auto op te laden. Dat geldt voor zowel particulieren als bedrijven. Iedereen kan meehelpen door vraag en aanbod zoveel mogelijk te balanceren. Daarbij is het behoud van de salderingsregeling voor particulieren op microniveau economisch gunstig, maar het ontneemt voor een deel de stimulans om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen.

Peak shaving

Naast balanceren van vraag en aanbod is het van belang om piekgebruik te minimaliseren; peak shaving heet dat. Ook dit geldt zowel voor particulieren als industriële grootgebruikers. Laad niet je auto in één uur op, maar in zes uur. Je gebruikt dezelfde hoeveelheid, maar je smeert het gebruik beter uit, waardoor het elektranet minder belast raak. Op grote schaal geldt hetzelfde voor een grote online winkelketen die zijn bestelbusjes moet laden. Bidirectioneel laden, oftewel je autobatterij als buffer gebruiken, kan helpen om minder stroom van het net te vragen tijdens piekuren. In plaats daarvan maak je op wat er nog in je autobatterij zit en kun je die na de piek rustig weer opladen.

Netcongestie is wetcongestie

Ook goed om te weten is dat de netcongestie deels op papier bestaat, vandaar de term ‘wetcongestie’. Veel partijen gebruiken niet het volledige potentieel van hun aansluiting. Als je al die ‘restjes’ gaat optellen, is er nog heel veel ongebruikte capaciteit. Die kun je alleen niet zomaar afpakken van bestaande aansluitingen; collectieve aansluitingen kunnen een oplossing zijn. Bedrijven maken daarbij virtueel, dus alleen op papier, gebruik van elkaars toegekende vermogen. Op meerdere locaties in Nederland wordt dit ‘virtueel collectiveren’ nu getest. Een daarvan is de ‘smart energy hub’ Hessenpoort, een Zwols industriegebied waar opwekkers en gebruikers van groene stroom samenwerken om vraag en aanbod te balanceren.

Gebruikspatronen en -profielen

Als blijkt dat je als collectief tijdens piekverbruik méér gebruikt dan je samen mag verbruiken, kun je samen naar gebruikspatronen kijken. De ene partij kan zijn elektrische busjes ’s avonds opladen en de ander na middernacht. Of je kijkt naar gebruikersprofielen: je matcht een partij die ’s nachts veel stroom verbruikt met een partij die dat juist overdag doet. Er hoeft geen schop voor in de grond, maar zo kun je het gebruik optimaliseren. Dat gebeurt vaak met de inzet van slimme software.

Gebruik van reststromen

Dan zijn er nog fysieke manieren om een smart energy hub nog slimmer te maken, zoals het gebruik van reststromen. Op het eerdergenoemde bedrijventerrein Hessenpoort is een grote vraag naar elektriciteit. H2-GO produceert er waterstof met een electrolyser. De zuurstof die vrijkomt bij de productie van waterstof wordt ingezet voor waterzuivering van het waterschap. Dat bespaart hierdoor energie én er komt minder gas vrij bij het zuiveringsproces.

Financiële hobbels wegnemen

Sommige innovaties zijn dusdanig risicovol, dat de bank geen lening verschaft. Aan ons de taak om met het kapitaal dat wij beheren de ontwikkeling verder te helpen. Wij kunnen niet een nieuwe elektrolyser of batterij uitvinden, dat moeten de willie wortels in Delft doen. Wij kunnen wel de financiële hobbels wegnemen om van idee, naar plan, naar project, naar realisatie te komen.’

nl_NLNederlands